Ένα βασικό κομμάτι στην προετοιμασία των αθλητών και αθλητριών που συχνά «αγνοείται» είναι ο περιοδικός προληπτικός έλεγχος, όχι μόνο για τη βελτίωση των επιδόσεων, αλλά κυρίως για τον άμεσο εντοπισμό των επιπλοκών της εντατικής και έντονης προπόνησης. Ιδανικά όσοι ασχολούνται με τον αθλητισμό σε ερασιτεχνικό ή επαγγελματικό επίπεδο θα πρέπει να υποβάλλονται σε ενδελεχή έλεγχο πριν από την έναρξη και στο τέλος της προετοιμασίας και κατά τη διάρκεια και στο τέλος της αγωνιστικής περιόδου – παρόμοιο έλεγχο, αν και όχι τόσο συχνό, θα πρέπει να κάνουν και όσοι απλά ασκούνται εντατικά.
Ένας προληπτικός ιατρικός έλεγχος για τους αθλητές περιλαμβάνει γενικές κλινικές εξετάσεις, σπιρομέτρηση, έλεγχο μυϊκού συστήματος και κινητικότητας των αρθρώσεων, πελματογράφημα, καρδιολογικό έλεγχο, αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις και λιπομέτρηση.
Η λήψη ενός πλήρους ιστορικού θεωρείται σημαντική για την ορθοπεδική αξιολόγηση, καθώς κατά τη διάρκειά του μπορεί να αναφερθούν πρόσφατοι τραυματισμοί ή ενοχλήσεις αλλά και υποκείμενες παθήσεις. Στη συνέχεια τα κλινικά τεστ θα δώσουν απαντήσεις για την ελαστικότητα, το εύρος κίνησης και τα αντανακλαστικά. Στην ουσία η ορθοπεδική εξέταση περιλαμβάνει αναλυτικό έλεγχο του κινητικού συστήματος, αναγνώριση των ανατομικών ιδιαιτεροτήτων, έλεγχο της ελαστικότητας και του εύρους κίνησης των αρθρώσεων (σπονδυλική στήλη, γόνατα, ισχία, ώμοι, αστράγαλοι), μέτρηση της δύναμης και έλεγχο της κίνησης στα άνω και στα κάτω άκρα, καθώς και καταγραφή των σωματομετρικών χαρακτηριστικών. Επιπροσθέτως, το πελματογράφημα, αν κριθεί απαραίτητο από τον ορθοπεδικό, θα χρησιμοποιηθεί για να γίνει εκτίμηση εάν υπάρχει κάποιο πρόβλημα που προκαλεί ασυμμετρία στις δυνάμεις που ασκούνται στον σκελετό κατά τη βάδιση και κατά τη στήριξη.
Άλλωστε, ο προληπτικός έλεγχος, εκτός από το να αποτυπώνει τη φυσική κατάσταση, «χρησιμοποιείται» για να γίνει μια ενημέρωση για τους εξωτερικούς παράγοντες που επηρεάζουν τους αθλητές και τους αθλούμενους, αλλά και για να δοθούν εξατομικευμένες οδηγίες