Περιγράφονται ως κομμάτια ιστών ή χόνδρων που «επιπλέουν» μέσα στην άρθρωση του ισχίου και δημιουργούν σοβαρά προβλήματα όταν βρεθούν σε λάθος σημείο της. Τα ελεύθερα σωματίδια, όπως αναφέρονται στην ιατρική ορολογία, συνήθως προκύπτουν έπειτα από τραυματισμούς ή παθήσεις που φθείρουν τις αρθρώσεις. «Υπαίτιοι» θεωρούνται η οστεοαρθρίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η φυματίωση, οι καλοήθεις όγκοι της αρθρικής μεμβράνης, τα κατάγματα, τα σπασίματα ή ραγίσματα οστών, τα σοβαρά τραύματα, ή και η φλεγμονή στα οστά.
Στο ισχίο εντοπίζονται κυρίως εκεί όπου η στρογγυλή κεφαλή του μηριαίου εφαρμόζει στην υποδοχή της κοτύλης. Μιας και μπαίνουν μέσα στα κενά που αφήνουν τα οστά της άρθρωσης, μπλοκάρουν την κίνηση και δημιουργούν ενόχληση και πόνο. Αν και υπό φυσιολογικές συνθήκες καλύτεροι «υποψήφιοι» για αρθρώσεις με ελεύθερα σωματίδια είναι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας (τα οστά τους παρουσιάζουν εντονότερη φθορά ενώ είναι πιθανό να υποφέρουν και από οστεοαρθρίτιδα ή ρευματοειδή αρθρίτιδα), εντούτοις μεγάλες πιθανότητες εμφάνισης έχουν και αθλητές νεαρής ηλικίας εξαιτίας της έντονης προπόνησης και των συχνών τραυματισμών.
Εφόσον πρόκειται για πάθηση που σχετίζεται με τραυματισμούς και με προβλήματα της άρθρωσης, ο ορθοπεδικός πρέπει να διαπιστώσει όχι μόνο πού βρίσκονται τα ελεύθερα σωματίδια αλλά και από τι δημιουργήθηκαν. Η αρθροσκόπηση στο ισχίο είναι μια χειρουργική μέθοδος που χρησιμοποιείται και για διαγνωστικούς λόγους, καθώς η κάμερα (αρθροσκόπιο) που εισάγεται μέσα από μικρές τομές μπορεί να δώσει στον χειρουργό μια ξεκάθαρη εικόνα της άρθρωσης.
Το αν ένας ασθενής θα οδηγηθεί στο χειρουργείο εξαρτάται από το ιστορικό του, την ηλικία του και το επίπεδο δραστηριοτήτων του. Συνήθως προκρίνεται ως λύση για ανθρώπους στους οποίους τα επώδυνα συμπτώματα επιμένουν, αλλά και σε αυτούς που έχουν εξαιρετικά απαιτητική καθημερινότητα, όπως είναι οι αθλητές και όσοι κάνουν χειρωνακτική εργασία.
Κατά τη διάρκεια της αρθροσκόπησης τα ελεύθερα σωματίδια αφαιρούνται εύκολα από την άρθρωση του ισχίου, και παράλληλα μπορούν να διορθωθούν συνοδές βλάβες. Εάν πρόκειται για νεαρό αθλητή στον οποίο μετά από ένα οξύ τραυματικό επεισόδιο έχει αποπαστεί ή έχει αποκοπεί ένα χόνδρινο ή οστεοχόνδρινο κομμάτι, τότε υπάρχει η δυνατότητα να καθηλωθεί – τέτοιες βλάβες συνήθως συμβαίνουν μετά από εξάρθρημα του ισχίου.